Non-chirurgische methoden voor anticonceptie bij hond en kat
In de toekomst: castreren met één injectie?
In dit nummer van Vetscience staat voortplanting centraal, maar wat nou als je juist die voortplanting wilt tegengaan? Dan kies je voor anticonceptie. Nu wordt dat nog vooral gedaan door middel van castratie. Onderzoekers werken al jaren aan alternatieven voor chirurgische methoden van anticonceptie. Anno 2020 zijn we dicht bij twee nieuwe alternatieven: anticonceptie met behulp van gentherapie en toxinen. We spraken Karin Albers-Wolthers, zij is specialist voortplanting bij het departement Clinical Sciences en onderzoeker en weet alles over dit onderwerp. ‘Het is heel interessant en leuk onderzoek, omdat het maatschappelijk zo relevant is.’
Als eerste is het belangrijk om te weten waarom reuen, teven, katers en poezen gecastreerd of gesteriliseerd moeten worden. Albers-Wothers legt it:‘Anticonceptie is de beste oplossing voor landen die te kampen hebben met een grote zwerfdierenproblematiek. In Nederland is hiervan nauwelijks sprake. Toch zijn de meest voorkomende operaties bij gezelschapsdieren castraties. Bij teven voorkomt castratie, naast (ongewenste) dracht, ook de loopsheid en verkleint het onder meer de kans op melkkliertumoren en baarmoederontsteking. Dit is ook het geval bij castratie van poezen. Bovendien voorkomt het krolsheid. Bij katers is er na castratie minder kans op sproeien of plassen in huis, ruikt de urine minder sterk en heeft de kater minder drang om buiten te gaan zwerven. Alleen bij de reu heeft castreren qua gezondheid weinig voordelen. Het kan wel gedragseffecten hebben, maar lang niet altijd. Dit komt, doordat maar een klein deel van het gedrag wordt gestuurd/bepaald door testosteron. Een van de nadelen van castratie is dat de dieren onder narcose moeten en dat de ingreep behoorlijk ingrijpend is. Ook is deze methode niet ideaal als het om grote aantallen gaat, zoals bij zwerfdieren. Bovendien is het vrij kostbaar. We zoeken dus naar methodes voor niet-chirurgische anticonceptie die ook nog betaalbaar zijn.’
Alleen al in de VS worden per jaar vier miljoen zwerfhonden en katten geëuthanaseerd
Karin Albers-Wolthers
Specialist voortplanting en onderzoeker
Er lopen bij de faculteit Diergeneeskunde momenteel twee onderzoeksprojecten. Het eerste onderzoek, in samenwerking met wetenschappers van het Medical Research Center in Edinburgh, is anticonceptie via een virale vector (gentherapie). De wetenschappers ontwikkelen een eiwit dat ervoor kan zorgen dat honden en katten onvruchtbaar worden. Zodra de vector en het peptide klaar zijn, kan in Nederland de klinische studie beginnen.
Een vector is een ongewerveld organisme dat ziekteverwekkers of parasieten kan overbrengen.
Kun je uitleggen wat de vector precies doet? ‘Bij deze methode maken we gebruik van een virus. Dit virus heeft bepaalde eigenschappen die je zo kunt aanpassen dat ze niet leiden tot ziekte, maar in een bepaald celtype zorgen voor de verandering van een gen. Bij reuen gaat het om de testosteronreceptor, dit gebeurt specifiek in de testikel van de reu. Omdat de vector alleen de relevante cellen in de testikels verandert, blijven de overige weefsels in het lichaam waar testosteronreceptoren aanwezig zijn, onveranderd.
Levenslang effect
‘Het gevolg is dat testosteron in de testikel zijn werk niet kan doen, waardoor er geen spermaproductie meer is. Het virus is getest op muizen en daar waren de resultaten positief. Het virus werd niet gevonden in andere organen, behalve in de testikels en dat leidde tot permanente onvruchtbaarheid. De reuen krijgen het virus eenmalig geïnjecteerd. Het voordeel is dat het virus het lichaam snel weer uitgaat en dat het virus zich dus niet kan verspreiden. Bij muizen was het binnen een paar uur niet meer aantoonbaar, bij reuen verwachten we dat het ongeveer binnen een dag weg is, maar dit gaan we uiteraard testen. De cellen waarop we ons gaan richten vermeerderen zich niet, dus de kans is groot dat het een levenslang effect heeft.’
In samenwerking met Newcastle University in Australië werken we aan een methode waarbij we gebruikmaken van nanodeeltjes
Je hebt het nu over het effect op de reuen, maar hoe zit het met de teven?
‘De techniek is globaal hetzelfde, maar we weten minder goed wat het effect kan zijn, in tegenstelling tot bij de reuen. Een belangrijk verschil is dat de spermaproductie bij de reu een continu proces is dat we dan kunnen stilleggen. Een teef wordt een of twee keer per jaar loops, binnen die periode van loopsheid is ze dan een aantal dagen vruchtbaar. Bij de teef wil je dat het virus de cellen bereikt die de cyclus reguleren en op die manier de cyclus stilleggen. Pas dan weet je zeker dat er geen eiblaasje tot ontwikkeling komt. Bij een reu neem je sperma af om te testen of de vector zijn werk heeft gedaan, bij de teef is dit lastiger. Je moet dan eigenlijk wachten tot de teef loops wordt of niet. We hebben dus wat geduld nodig, maar als dit werkt, dan zouden we deze methode ook in Nederland goed kunnen toepassen.’
Kun je wat meer vertellen over de tweede methode van anticonceptie waar jullie mee bezig zijn?
‘In samenwerking met onderzoekers in van Newcastle University in Australië werken we aan een methode waarbij we gebruikmaken van nanodeeltjes. Zulke deeltjes bestaan uit enkele atomen of moleculen. Doordat ze zo klein zijn, kunnen ze gemakkelijk cellen in en uit gaan. Aan deze deeltjes wordt een giftige stof (toxine) toegevoegd. Deze kunnen via de bloedbaan naar een specifieke cel worden geleid, waar ze alleen maar daar hun werk kunnen doen. Als de toxine in de cel komt, dan zorgt dat voor celdood. Het doel is om die cellen te bereiken in de testikels en in de eierstokken die respectievelijk spermacellen produceren en eicellen ondersteunen. Het grote voordeel bij deze methode is dat er ook geen productie meer is van de belangrijkste geslachtshormonen, waardoor je zeker weet dat teven niet loops worden en katten niet krols.’
Het klinkt als dé oplossing voor de zwerfdierenproblematiek
‘Dat zou het ook goed kunnen zijn. Je hebt zóveel landen die kampen met zwerfdieren. Alleen al in de VS worden per jaar vier miljoen honden en katten geëuthanaseerd, omdat de dieren niet herplaatst kunnen worden. De reden om te zoeken naar alternatieven zijn de risico’s van een castratie, maar ook dat het een langdurig proces is. Je moet de dieren vangen, onder narcose brengen en opereren. Dat is een intensief traject met een flink kostenplaatje. Als je ze vangt, een prik geeft en weer loslaat, kun je veel sneller werken en in korte tijd meer dieren behandelen.
Dit is een artikel uit de Vetscience Nr. 7, april 2020
Met dank aan Universiteit Utrecht